فیلم | آیا سفر حج جایگزینی دارد
زمانی که به هر دلیلی امکان انجام عمل عبادی منحصربه فرد حج برای زائری وجود ندارد، سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا می‌توان به تمامی آثار آن از طریق اعمال جایگزین دست یافت؟ پاسخ این سؤال را از مدیرگروه تاریخ اسلام حوزه علمیه بینید و بشنوید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و مدیر گروه تاریخ اسلام حوزه‌های علمیه خواهران، به این سؤال مهم پاسخ داده است؛
در زمانی که به هر دلیلی امکان انجام عمل عبادی منحصربه فرد حج برای زائری وجود ندارد، آیا می‌توان به تمامی آثار آن از طریق اعمال جایگزین دست یافت؟
پاسخی که داریم، باید در ابتدا بگوییم خیر، اما توضیح این پاسخ نیازمند مطالبی است که تقدیم می‌کنم؛ اولاً در دستاورد و آثار حج آنچه در مستندات قرآنی و روایی داریم، مجموعه‌ای از آثار برای این عمل ویژه و خاص در نظام الهی درنظر گرفته شده است. در مجموعه آثار، یک پازل ترسیم می‌شود، قطعاتی از این آثار برای کل حج لحاظ شده و لذا اگر بخواهیم به مجموع این آثار دست پیدا کنیم، همان جوابی است که در ابتدا عرض کردیم؛ زیرا ما نمی‌توانیم جایگزین را به صورت شخصی و یا سلیقه‌ای درنظر بگیریم و یا اینکه براساس مقایسه بین آثار و اعمالی که انجام می‌گیرد، بخواهیم به معرفی جایگزین‌ها بپردازیم. به طور طبیعی ما باید براساس مستندات قرآنی و روایی به یک جایگزین استناد و آن را به عنوان بدل معرفی کنیم.
تاکنون در مستنداتی که قابل اعتبار و اعتناست، جایگزینی که به معنای بدلی برای برخی از احکام درنظر گرفته شده باشد، معرفی نشده است و یا حداقل اگر احتیاط کنیم، می‌گوییم نیافتیم. آنچه در برخی روایات مشاهده شده این است که فرمودند؛ اگر شما این عمل را انجام دهید، ثواب چند حج و یا عمره را به شما خواهد داد.
جایگزین عمل قربانی حج
آنچه در مستندات دیگر پیرامون سایر احکام داریم، چنانچه در سفر حج، زائر امکان مالی برای انجام قربانی حج را ندارد، به او جایگزینی که به طور صریح و روشن بیان می‌کند، این است که سه روز روزه در شهر مقدس مکه می‌گیرد و هفت روز زمانی که از مکه به وطن بازمی‌گردد. و یا در بحث کفاره روزه عمد، کسی که روزه را به عمد افطار می‌کند، در احکام و روایات به صورت صریح، مشخص و معین مطرح شده که اگر شما روزه نگرفتید، اگر کفاره اول است، به 60 فقیر غذا بدهید و یا بنده‌ای را آزاد کنید.
دستاوردهای حج
در زمانی که توفیق نداریم، مانند امسال که بنا به دلایل بیماری خاص موجب شده، امکان این سفر برای مشتاقان بسیاری فراهم نشود، می‌توانیم به برخی از آثار و دستاوردهای حج دست پیدا کنیم. چنانچه در آثار حج، زدایش آثار گناهان حاجی است، یعنی فردی که حج او به صورت کامل، درست، صحیح و بااخلاص انجام می‌گیرد، آثار آن زدایش گناهان است. طبیعتاً این گناه اقسام و مراتبی دارد و در حالات گوناگونی رخ داده، پس آثار آن هم متنوع، مختلف و متعدد خواهد بود. از این رو وقتی آن را در آثار حج بررسی می‌کنیم هر عملی را در کنار آثاری که به آن داده می‌شود، زدایش گناه هم هست. در اینجا هم برای جایگزین‌هایی که در این دهه مطرح شده، همین آثار به صورت متنوع و متکثر مطرح شده است.
برای مثال، در شب عرفه اگر اعمالی را به جا آورید، دستاوردی که خداوند به انسان می‌دهد زدایش گناهان و آثار آن است. مستحضرید که اگر انسانی بخواهد در پیشگاه خداوند موقعیت خاصی داشته باشد به این معنا که همسو با خالق سخن بگوید، همسو با خالق بیندیشد و همسو با خالق به طرح خواسته‌های خود بپردازد، در گام نخست این انسان باید خود را از تمامی آثار گناهان تبرئه، خالی و تهی کند. یعنی باید براساس دستورات الهی، در وجود خود آثارزدایی کند و این گام اول است؛ یعنی اگر بخواهیم به زدایش تمامی آثار گناهان خود موفق شویم، می‌توانیم اعلام کنیم گام اول را در این مسیر برداشته‌ایم و برای گام‌های بعدی آمادگی ایجاد شده و می‌توانیم به انسان خدایی تبدیل شویم که خواسته‌های خود را همسو با خواسته‌های خداوند متعال مطرح می‌کند.
چگونگی زدایش این آثار را در موارد مختلف با اعمال گوناگون به ما یاد داده‌اند، چنانچه در روز عرفه به زیارت سیدالشهدا (ع) و امام شهدا مشرف شوید آثار فراوانی در بخش زدایش آثار گناهان داده می‌شود؛ بنابراین اگر حاجی به هر دلیلی امکان تشرف نداشت، می‌تواند از این عملی که به او معرفی شده، به بخشی از زدایش آثار گناهان دست پیدا کند؛ و یا اینکه فرمودند اگر در این ۱۰ روز، شب‌ها بین نماز مغرب و عشاء دو رکعت نماز را اقامه کنید، آثار حاجیان به شما داده می‌شود؛ بنابراین اگر این عمل عبادی ارزشمند انجام گیرد، ما به برخی از آثار حاجیان به وسیله دو رکعت نمازی که می‌خوانیم، دست پیدا می‌کنیم.
ایام معلومات
